Foto: Pixabay
Net zoals bomen in een bos voedingsstoffen uitwisselen via een ondergronds netwerk, floreren organisaties pas écht wanneer ze verbinden, samenwerken en gezamenlijk groeien. Maar hoe vertaal je die natuurlijke synergie naar een strategie die toekomstbestendig is?
Tekst: Marvin Kocx, Thoughtleader Corporate IT & Platforms
Herken je dit?
Je lost een probleem op, maar het duikt later in een andere vorm weer op. Alsof je steeds opnieuw bladeren opruimt, terwijl de wortels van het probleem ongemoeid blijven. Dit is hét teken dat je symptomen bestrijdt, in plaats van systeemfouten aanpakt. De oplossing? Combineer systeemdenken met strategische vooruitziendheid om niet alleen te reageren, maar te creëren, te delen en te gedijen – precies zoals een levend ecosysteem.
Hier zijn zeven richtlijnen om verder te kijken dan geïsoleerde problemen en te bouwen aan duurzame oplossingen:
1. Inzoomen en uitzoomen
Topstrategen wisselen tussen details en het grote geheel. Inzoomen helpt je om acute problemen en operationele details scherp te zien. Uitzoomen stelt je in staat om het grotere systeem te begrijpen waarin deze problemen ontstaan.
Het Drie-Horizon model biedt hierbij houvast: het helpt digitale ecosystemen te evalueren op hun huidige volwassenheid (H1), transformatiekansen (H2) en toekomstige innovatiebehoefte (H3). Zo voorkom je dat je blijft steken in kortetermijnoptimalisaties terwijl de wereld om je heen fundamenteel verandert.
2. Verschuif perspectieven
Elke stakeholder in een ecosysteem ervaart het systeem anders. Producenten denken in producten, consumenten in ervaringen, en ‘enablers’ in platformen. Door bewust van perspectief te wisselen, ontdek je blinde vlekken en onverwachte innovatiekansen.
Een ecosysteemstrategiemap brengt dit in kaart: het visualiseert alle partijen rondom belangrijke levensgebeurtenissen van klanten. Zo zie je in één oogopslag waar samenwerking mogelijk is – en waar concurrentie uit onverwachte hoek kan opduiken.
3. Patronen herkennen
Systeemdenkers herkennen dat veel problemen zich herhalen omdat ze voortkomen uit onderliggende structuren. Door patronen te identificeren – bijvoorbeeld hoe vraagfluctuaties doorwerken in voorraden en vervolgens in prijzen – kun je grondoorzaken aanpakken in plaats van symptomen.
De ‘Digital Engine’ biedt een raamwerk om deze patronen te duiden. Het verbindt het ontwikkelproces, ecosysteemlagen, innovatiecontext en roadmap in één holistisch model.
4. Werk met vooruitziendheid, geen voorspellingen
Voorspellen gaat uit van een lineaire toekomst: voorspelbaar en consistent. Maar in complexe ecosystemen werkt dit niet. Vooruitziendheid geeft leiders de mogelijkheid om meerdere mogelijke toekomsten te visualiseren, bedrijven voor te bereiden op verschillende scenario’s en veerkracht te vergroten in het licht van onzekerheid. Scenarioplanning biedt hierin een concrete aanpak.
Kernvraag: “Welke gebeurtenissen zouden ons bedrijfsmodel fundamenteel kunnen veranderen?” Door hierop voorbereid te zijn, vergroot je je veerkracht aanzienlijk.
5. Iteratief werken
Masterplannen stranden vaak op onvoorziene complexiteit. Daarom werken succesvolle ecosystemen met een combinatie van:
- Design Thinking(mensgerichte oplossingen)
- Lean Startup(snel leren door experimenten)
- Agile(waardecreatie in korte cycli)
Deze aanpak maakt het mogelijk om oplossingen te testen, aan te passen en te verbeteren terwijl je al waarde levert.
6. Causale lusdiagrammen (CLD’s)
Deze visuele tool helpt om complexe systeeminteracties in kaart te brengen. Het toont hoe verschillende elementen elkaar beïnvloeden via feedbackloops – zowel versterkend als balancerend.
Voor bijvoorbeeld innovatie-ecosystemen is één inzicht cruciaal: succes hangt af van samenwerking en kennisdeling tussen alle. Een CLD maakt deze onderlinge afhankelijkheden zichtbaar. Verdere uitleg over deze dynamiek staat onder beide afbeeldingen.
Innovaties die grote uitdagingen aanpakken worden steeds complexer. Tegenwoordig kan geen enkele innovatie in haar eentje volledige waarde creëren voor klanten – aanvullende innovaties zijn altijd nodig om het volledige potentieel te benutten.
Systemische innovatie bestaat vrijwel altijd uit een combinatie van verschillende technologieën en diensten. Dit maakt een heel ecosysteem van samenwerkende partijen noodzakelijk om deze innovaties gezamenlijk te ontwikkelen en te implementeren.
Het succes van een individueel bedrijf binnen zo’n ecosysteem hangt niet alleen af van de eigen prestaties, maar evenzeer van het succes van andere bedrijven in het ecosysteem en hun complementaire innovaties. Dit onderstreept het belang van onderlinge afhankelijkheid.
Samenwerking tussen alle betrokken partijen vormt de absolute kern van innovatie-ecosystemen die gericht zijn op systemische innovatie. Effectieve samenwerking vereist dat alle deelnemers openstaan voor kennisuitwisseling en bereid zijn de benodigde informatie te delen met andere spelers in het ecosysteem.
Succesvolle innovatie-ecosystemen vertonen enkele cruciale gemeenschappelijke kenmerken:
- Ze opereren met duidelijk gedefinieerde doelen die worden onderschreven door alle belangrijke deelnemers
- Ze beschikken over een vorm van governance-structuur met duidelijke orkestratie, waarbij meestal één partij als hoofdorkestrator fungeert
- Ze werken allemaal vanuit een gedeelde visie en gemeenschappelijke kennisbasis (of streven dit na) die als fundament dient voor verdere innovatieontwikkeling
Bron: Onderzoeksartikel ‘Modeling the dynamics of innovation ecosystems’ door Jaakko Paasi, Henri Wiman, Tiina Apilo en Katri Valkokari. Deze studie biedt praktische inzichten voor het opzetten en effectief beheren van innovatie-ecosystemen.
7. Backcasting
Backcasting is een strategische aanpak waarbij organisaties vanuit een gewenste toekomst terugwerken om de nodige acties te bepalen, in plaats van zich te baseren op voorspellingen uit het verleden. Deze methode stimuleert innovatie door een heldere visie te schetsen, helpt bij het ontwikkelen van langetermijnstrategieën en bevordert systeemdenken door verbanden tussen verschillende factoren te analyseren.
Toch zijn er uitdagingen: een te abstract of onhaalbaar toekomstbeeld kan demotiverend werken, een rigide planning remt creativiteit, en onvoldoende aandacht voor onzekerheden kan tot mislukkingen leiden. Om backcasting effectief in te zetten, is het verstandig om het te combineren met andere methodieken zoals scenario-planning, stakeholders vroegtijdig te betrekken voor realistische doelen, en flexibiliteit in te bouwen voor tussentijdse aanpassingen.
Door de juiste balans te vinden tussen ambitie en aanpasbaarheid, wordt back-casting een krachtig hulpmiddel voor toekomstgericht plannen.
Samenvoegen
De echte kracht ontstaat wanneer je deze benaderingen combineert. Systeemdenken helpt je om grondoorzaken te begrijpen; strategische vooruitziendheid stelt je in staat om hierop te anticiperen.
Het resultaat? Een organisatie die:
- Symptoombestrijding achter zich laat
- Ecosystemen bouwt waarin waarde vermenigvuldigd wordt
- Veerkrachtig is in onzekere tijden
Vraag aan jou: Welke strategie spreekt je het meest aan? En hoe zou je die toepassen in jouw organisatie?